Ayın əvvəlinin sübut olma yolu

Məsələ 1700: Ayın əvvəli dörd yolla sübut olunur:

1. İnsan özü Ayı görsün.
2. Sözləri yəqinlik, yaxud arxayınlıq hasil edən bir dəstə insanın həmin şəhərdə, yaxud onunla eyni üfüqə malik olan şəhərlərdə Ayı (hilalı) müşahidə etdiklərini söyləməsi, həmçinin, insanda yəqinlik hasil edən istənilən vasitə və eləcə də arxayınlıq hasil edən istənilən üsul.
3. İki adil kişinin “gecə Ayı gördük” demələri ilə; Amma Ayın xüsusiyyətini bir-birinin əksinə deyərlərsə, ayın ilk günü sübut olunmur. Həmçinin insan onların səhvə yol verdiklərinə yəqin edərsə, ya xatircəm olarsa və ya onların verdiyi şəhadət zidd, yaxud hökmündə olan bir məsələ ilə qarşılaşarsa ayın əvvəli sübut olunmaz. Məsələn, əgər şəhər əhalisinin çox hissəsi Ayı görmək üçün baxdıqları halda iki adil kişidən başqa heç kəs Ayı gördüyünü iddia etməzsə və ya bir dəstə Ayı görmək üçün baxdıqları halda onların arasından yalnız iki adil şəxs Ayı gördüyünü iddia edə, başqaları isə görməzsə, belə ki, Ayın yerini bilmək və yaxşı görmə və digər xüsusiyyətlərdə birinci iki adil şəxs kimi olan iki ayrı adil şəxs onların arasında olarsa, hava da açıq-aydın olsa, o iki nəfərin görməsinə ehtimal olunan bir maneə də olmasa, bu halda ayın əvvəli iki nəfər adil şəxsin şəhadəti ilə sübut olunmaz.
4. Şəban ayının əvvəlindən 30 gün keçmiş olsa, bunun vasitəsi ilə Ramazan ayının əvvəli olması sübuta yetir. Yaxud Ramazan ayının əvvəlindən 30 gün keçsə, bu halda Şəvval ayının olması sübut olunur.
   Məsələ 1701: Şəriət hakiminin hökm etməsi ilə ayın əvvəli sübut edilməz. Əgər onun hökmündən və ya ayın (əvvəli) olmasının sübut edilməsi ilə ayın görünməsinə xatircəmlik hasil olsa, (ayın əvvəli sübut olunar).
   Məsələ 1702: Ayın əvvəli astronomların deməyi ilə sübut olmur. Əgər insan onların dediklərindən yəqinlik hasil edə ya əmin olarsa, onların sözünə əməl etməlidir.
   Məsələ 1703: Ayın yüksəkdə olması və ya gec batması, qabaqkı gecənin ayın ilk gecəsi olmağına dəlil deyil; həmçinin ayın yanında şəfəqin olması ayın ikinci gecəsi olmasına dəlil deyildir.
   Məsələ 1704: Əgər bir şəxsə Ramazan ayının əvvəli olması sübuta yetmədiyi üçün oruc tutmasa, sonradan qabaqkı gecənin ayın əvvəli olduğunu anlayarsa, o günün orucunu qəza etməlidir.
   Məsələ 1705: Əgər bir şəhərdə ayın əvvəli sübut edilsə, bu, üfüqü həmin şəhərlə eyni olan digər şəhərlərə də aid olar. Burada üfüqün müttəhid olmasından məqsəd odur ki, əgər birinci şəhərdə ay görünsə, ikinci şəhərdə də bulud kimi maneə olmasa, görünəcəkdir. Bu da o zaman gerçəkləşər ki, ikinci şəhər birinci şəhərin qərbində yerləşibsə, en xəttində ona yaxın olsun. Əgər onun şərqində yerləşərsə, en xəttinin yaxın olmasından ələavə üfüq xəttindən çox fərqi olmasın.
   Məsələ 1706: Ramazan ayının axırı, yaxud Şəvvalın əvvəl günü olduğunu bilməyən şəxs gərək oruc tutsun. Əgər gün ərzində Şəvvalın əvvəl günü olduğunu anlayarsa, orucu açmalıdır.

Üfüqin bir olması barədə əlavə məlumat:

1. Beləliklə, bu məna nəzərə alındıqda aydın olur ki, iki məntəqənin eyniüfüqlü olub-olmaması sabit (dəyişilməz) bir məsələ deyil, əksinə bir ay eyniüfüqlü olan iki məntəqə başqa bir ay eyniüfüqlü olmaya bilər. Bu məsələnin daha ətraflı izahı aşağıdakı kimidir:
   Ayın ilk gecəsi hilalı görmək üçün bir sıra şeylər əhəmiyyət kəsb edir. O cümlədən: Günəşin və Ayın batması, onların batması arasındakı zaman fərqi, həmçinin, Günəş və Ayın (müşahidə) xüsusiyyətləri, Günəşlə Ay arasında onların yüksəklik dərəcələri arasındakı fərqdən və eləcə də onların cəhətləri arasındakı fərqdən yaranan bucaq fərqi (Dancon şkalası ilə tərc.), habelə hilalın parlaqlıq faizi, Ay fazası və s.
   Bəzən qəməri aylardan birində yuxarıda sadalanan xüsusiyyətlər bir şəhərin üfüqündə Ayın daha parlaq və daha uzun müddət müşahidə edilməsinə səbəb ola bilər ki, bu da öz növbəsində digər bir şəhərdə bulud, yaxud başqa bir əngəl olmadığı təqdirdə Ayın mütləq müşahidə edilməsinə dair arxayınlıq yaradır. Başqa sözlə, bu halda Ayın birinci şəhərdə bu qaydada müşahidə edilməsi ilə ikinci şəhərdə müşahidə edilməsi arasında bağlılıq əlaqəsi mövcuddur.
   Başqa bir qəməri ayda isə həmin birinci şəhərdə Ay müşahidə edilə bilir, ancaq Ayın müşahidə müddəti və onunla Günəş arasındakı bucaq fərqi az olduğundan ikinci şəhərdə bulud, yaxud başqa bir əngəl olmadığı təqdirdə Ayın mütləq müşahidə edilməsinə əmin olmaq mümkün deyil. Başqa sözlə, bu halda Ayın birinci şəhərdə müşahidə edilməsi ilə ikinci şəhərdə müşahidə edilməsi arasında bağlılıq əlaqəsi mövcud deyil.
   Ümumiyyətlə, belə bir nəticəyə gəlmək olar:
   Əgər Ayın müşahidə edildiyi şəhər (I şəhər) II şəhərin (məsələn, Ayın görünməsi üçün hər hansı bir əngəlin mövcud olduğu başqa bir şəhərin) şərqində yerləşirsə, onların arasında coğrafi enlik baxımından 1-2 dərəcədən artıq fərq olmadığı təqdirdə, adətən, I şəhərdə Ayın müşahidə edilməsi II şəhərdə də ayın başladığını sabit edir. Buna əsasən, Məşhəd şəhərində Ayın müşahidəsi, adətən, Nişabur, Səbzivar, Şahrud, Damğan, Tehran, Qəzvin, Səqqez, Sərdəştdə də ayın başladığını sabit edir.
   Digər hallarda isə başqa bir şəhərdə də ayın başlamasının sabit olması I şəhərdə müşahidə edilən Ayın bu izahda qeyd edilən xüsusiyyətlərindən asılıdır.
   Məsələn, bəzi hallarda Ayın müşahidə xüsusiyyətləri elə ola bilər ki, Pakistan, yaxud Hindistan və ya hətta İraq və Səudiyyə Ərəbistanının bir sıra şəhərlərində Ayın müşahidəsi Məşhəd şəhərində ayın başlamasını sabit edə bilər, bir çox hallarda isə Ayın hətta Tehran, yaxud İsfahan və ya Şahrud kimi yaxın şəhərlərdə müşahidə edilməsi belə Məşhəddə ayın başladığını sabit etməyə bilər. İstənilən halda dindar mütəxəssislərdən məlumat almaq olar.
   Deyilənlərdən belə aydın olur ki, ölkə və şəhər hüdudlarının və inzibati bölgülərin iki yaşayış məntəqəsinin üfüqlərinin eyni olub-olmamasına heç bir vəchlə dəxli yoxdur.

Şəri hökmlər 5 qismə bölünür:

1. Vacib, o hökmlərə deyilir ki onlarda yüksək dərəcədə olan məsləhət var, Allah onu bizə vacib edir və tərk etməyə razı deyil.
2. Haram, o hökmlərə deyil ki onlarda yüksək dərəcədə zərər var, Allah o işlərdən bizi çəkindirir və onları yerinə yetirməyə razı deyil.
3. Mustəhəbb, o hökmlərə deyil ki onlarda məsləhət var, Allah o işləri yerinə yetirməyimizi məsləhət görür və tərk etməyə də izn verir.
4. Məkruh, o hökmlərə deyilir ki onlarda zərər, naqislik var, Allah bizə o işləri tərk etməyi məsləhət görür və yerinə yetirməyi qadağan etmir.
5. Mubah isə elə şeylərdir ki mukəlləf üçün nə məsləhəti nə zərəri var və mukəlləf onları -edib-etməməkdə ixtiyar sahibidir. Bunların nə günahı nə də savabı var.

Qeyd: - Həmçinin məkruh iş etsək günahı yoxdur. Amma mustəhəbb işlərinin savabı var.

• İbadətdə məkruh savabın az olması deməkdir. Başqa yerlərdə (muamələtdə) isə o işi tərk etmək məsləhətdir. Lakin etsək heç bir günahı yoxdur. Ona görə deyilir: Hər bir məkruh caizdir.

Sual: Muvalat nə deməkdir və onun nə hökmləri var?

Cavab: Məsələ 310.Dəstəmazın doğru olması üçün dəstəmaz hərəkətləri fasiləsiz ardıcıllıqla yerinə yetirilməlidir. Buna “muvalat” deyilir. Dəstəmazın hərəkətləri arasında insanların nəzərində fasiləsiz ardıcıllıq sayılmayacaq qədər fasilə verilərsə, dəstəmaz batil olur. Lakin insanların nəzərində unutma, yaxud suyun qurtarması (kəsilməsi) kimi üzürlü sayılan bir hal yaranarsa, ürfi müvalat mötəbər sayılmır. Bu halda bir üzvü yuyarkən, yaxud məsh edərkən ondan əvvəl yuyulan və ya məsh edilən bütün üzvlər quruduğu halda dəstəmaz batildir. Əgər dəstəmaz alanın yumaq, yaxud məsh etmək istədiyi üzvdən yalnız bilavasitə öncəki üzvü quruyarsa, məsələn, sol qolu yumaq istəyərkən sağ qolu quruyarsa, ancaq üzü rütubətli qalarsa, bu halda dəstəmazı doğrudur.
Məsələ 311. Dəstəmazın hərəkətləri fasiləsiz ardıcıllıqla yerinə yetirilərsə, lakin isti hava şəraiti, yüksək temperatur,külək və s. bu qəbildən olan səbəblərlə əlaqədar olaraq əvvəlki üzvlər quruyarsa, dəstəmaz doğru sayılır.
Məsələ 312. Dəstəmaz əsnasında yerimək dəstəmazın doğruluğuna xələl gətirmir. Beləliklə, dəstəmaz alan şəxs üzünü və qollarını yuduqdan sonra bir neçə addım yeriyərək sonra başına və ayaqlarına məsh edərsə, dəstəmazı doğrudur. Lakin üzürlü səbəb olmadan insanların nəzərində dəstəmazın hərəkətlərini fasiləsiz ardıcıllıqla yerinə yetirmiş sayılmayacaq qədər məsafə qət etməsi istisna təşkil edir.

Sual:

1. Cahil qasirin mənası nədir?
2. Cahil muqəssirin mənası nədir?
   Cavab:
3. Cahili-Qasir - Düz hökmü bilməməzliyində üzrü olan insan. Şəriət baxımından mötəbər olan kəsin sözünə etimad edən kimi...
   Məsələn: Etimad etdiyi elm əhlindən olan birindən məsələni öyrənib və əməl edib. Sonra məlum olub ki məsələ səhvdir. Həmin adam məsələni düz bilməməzliyində üzürlüdür.
4. Cahili-müqəssir: Düz hökmü bilməməzliyində üzrü olmayan kimi...
   Məsələn: Facebook-dən tanımadığı biri bir məsələ yazır və mən arxayınlıq hasil olmadan əməl edirəm. Sonra məlum olur ki səhvdir. Ya bir məsələnin düz olduğunu zənn edirəm sonra məlum olur ki səhvdir.

Duanın mustəcab olmasının bir neçə şərti var. Onlardan:

1. Dua edən şəxs duada nə dediyini dərk etsin, elə olmasın ki dua daxilə təsir etmədən ancaq dildə cari olsun. Peyğəmbərdən rəvayət olunub ki diqqətsiz qəlblə edilən dua mustəcab olmaz.
2. Əllah təala-yə mərifətin olması. Imam Sadiqdən rəvayət olunub ki, ona "dua edirik, amma dualarımız mustəcab olmur" dedyildikdə dedi:
   "Çünki siz tanımadığınız kəsə dua edirsiniz".
3. Muhəmməd və ali muhammədə salavat. Imam Sadiqdən rəvayət olunub: Peyğmbər və onun ailəsinə salavat göndərilənə qədər dua qapalı (hicablanmış) qalır.
4. Mərifətdən sonra Əllahın haqqlarını əda etmək. Imam Əlidən nəql olunub: "Əllahı tanıdınız. Lakin vacib etdiyi kimi onun haqqlalını əda etməmisiniz. Nəticədə, mərifətinizin sizə faydası olmadı... Belə olduqda hansı dua sinin üçün mustəcab olsun, onun yollarını və qaplarını özünüz bağlamısınız. "
5. Əllah təalanın əhdinə vəfalı olmaq. Imam Sadiqdən rəvayət olunub: Çünki siz Əllahın əhdinə vəfa çıxmırsınız. Əllah buyurub: Mənim əhdimə vəfa edin, sizin əhdinizə vəfa edim. Əl-bəqərə 40.
6. Sadiq olan niyyət və ixlas. Imam Sadiqdən nəql olunub: "Əgər bəndə əhdinə vəfa etdikdən sonra Əllah təbarəkə və təala-yə sadiq niyyət və ixlaslı qəlblə dua etsə onun üçün mustəcab olar".
7. Qazancın pak olması. Rəsulullahdan nəql olunub: "Bəndənin yediyi haram olan halda Əllaha əlləri qaldırsa bu halda necə mustəcab olsun. "
   "Qazancını pak et, duan mustəcab olsun. Kişi haram tikə yesə qırx gün duası mustəcab olmaz"
8. Dua ilə bərabər əməl və çalışma. Əli əleyhissəlam-dan rəvayət olunub: "Əməlsiz dua oxatansız ox atmaq kimidir"

Bunlardan əlavə bəzi ədəblər də var. Mufəssəl kitablarda zikr olunub. Onlardan təharətli olmaq, təmiz libas geyinmək, namazdan sonra, yağış vaxtı, sədəqə verəndən sonra, xəstə olarkən və sair...

Dəstəmazı əvəz edən müstəhəbb olan qüsllar:

1. Cümə qüslü. Bu qüslün vaxtı cümə günü sübh azanından günün batmasına qədərdir, lakin daha yaxşı olar ki, zöhrə yaxın edilsin. Cümə günü insan qüsl edə bilmədiyi halda isə müstəhəbdir ki, cümədən şənbəyə keçən gecə, yaxud şənbə günü qürub çağınadək qəzasını yerinə yetirsin.
2. Ramazan ayının 1-ci, 17-ci, 19-cu, 21-ci, 23-cü və 24-cü gecələrinin qüslü.
3. Fitr və qurban bayramlarının qüslü. Bu qüsllərin vaxtı sübh azanından qürub çağına qədərdir və daha yaxşı olar ki, bayram namazından öncə edilsin.
4. Zülhiccə ayının səkkiz və doqquzuncu günlərinin qüslü. Doqquzuncu günün qüslü daha yaxşı olar ki, zöhr çağı edilsin.
5. Bədəninin hər hansı bir hissəsini qüslü edilmiş meyidə toxunduran şəxsin qüslü.
6. Ehram qüslü.
7. Məkkə hərəminə daxil olmaq üçün qüsl.
8. Məkkəyə daxil olmaq üçün qüsl.
9. Kəbə evini ziyarət etmək üçün qüsl.
10. Kəbəyə daxil olmaq üçün qüsl.
11. Dəvə və digər heyvanları kəsmək üçün qüsl.
12. Saçı qırxmaq üçün qüsl.(Həccdə olan əməldən söhbət gedir)
13. Mədinə hərəminə daxil olmaq üçün qüsl.
14. Mədinəyə daxil olmaq üçün qüsl.
15. “Məscid ən-Nəbi”yə daxil olmaq üçün qüsl.
16. Peyğəmbərin (s) qəbri ilə vidalaşmaq üçün qüsl.
17. Düşmənlə mübahilə etmək (mübahisə zəminində kimin haqlı olduğunu müəyyən etmək üçün Allahı hakim seçərək haqlı olmayan tərəf üçün qarşılıqlı nifrin və lənət oxuma) üçün qüsl.
18. İstixarə üçün qüsl.
19. İstisqa, yəni yağış diləmək üçün qüsl.

Bundan başqa qüsllər rəca niyyəti ilə yerinə yetirilməlidir. Və dəstəmaz almaq lazımdır.

Tövriyə - çoxmənalı sözün bir mənasını nəzərdə tutmaqla, zahirən fərqli mənada qəbul ediləcəyini bilərək söyləməkdir. Başqa sözlə desək, ikibaşlı sözlərə tövriyə demək olar. Yalan danışmaq günah olduğu üçün yalandan qaçmaq məqsədi ilə bəzi hallarda tövriyədən istifadə etmək olar. Yəni tövriyə bəzi hallarda yalan danışmamaq üçün vəziyyətdən çıxış yoludur.

Tövriyə necə edilir:
Çoxmənalı sözdən istifadə etdikdə ilk baxışdan onun zahir mənası başa düşülsə də biz həmin mənasını qəsd eləmirik, onun başqa mənasını qəsd edirik.
Məsələn: Bir nəfər zəng vurub məndən soruşur: Oğlun evdədir? Mən isə istəmirəm oğlumun evdə olduğunu bilsin. Mən cavab verirəm: Burada yoxdur. Burada kəlməsini deyəndə mən oğlumun olmadığı hər hansı bir yerə baxıb "biurada" deyəndə həmin nöktəni qəsd eləmişəm.

Tövriyə yalan deyimi?
Xeyir. Yalan deyil. Çünki yalan - həqiqətə uyğun olmayan hər hansı bir şeydən xəbər verməyə deyilir. Gördüyünüz kimi tövriyə həmin tərifə şamil deyil. Çünki tövriyədə bir həqiqətə uyğun bir şeydən xəbər veririk.

Bəzi sual-cavablar:
Sual: Tövriyə nədir? Hansı hallarda işlənə bilər?
Cavab: Danışdığın adamdan əsl mənasını gizlədib zahiri mənanı anlatmağa deyilir. Tövriyə özü özlüyündə caizdir, lakin ona bəzi ikinci ünvanlarla qadağa edilə bilər, məsələn, müamilədə (ticarətlə və sair) saxtakarlıq və bu kimi halların baş verməsi.